Gemeenten zien het licht
Tijdens de krui-tochten door Groningen, in het kader van de beweging ‘Het Onderste Boven’, zie ik het steeds vaker gebeuren: gemeenten die zich op een nieuwe manier verbinden met hun lokale gemeenschap.
We zijn gewend te denken in termen van overheid en marktpartijen die samen iets ‘voor’ de samenleving doen. Maar wat als we die samenleving niet alleen als doelgroep zien, maar als volwaardige partner?
Lokale gemeenschappen zitten boordevol kennis, creativiteit en veerkracht. Steeds meer gemeenten erkennen dat. Ze stappen voorbij het traditionele model van participatie richting iets krachtigers: een echte samenwerkingssamenleving.
Je zou kunnen zeggen: we hebben een parlementaire democratie. Maar lokaal ontstaat iets anders — een gemeenschapsdemocratie, waarin bewoners samen met overheid en organisaties verantwoordelijkheid nemen.
En dat is niet alleen hoopvol, het is broodnodig.
In verschillende gemeenten ontstaan prachtige voorbeelden van samenwerking tussen bewoners, gemeenschappen en lokale overheden. Initiatieven waarin burgers niet alleen meepraten, maar echt mede-eigenaar zijn van de oplossing. Het zijn oplossingen die een zakelijke component met een lokaal sociale en/of ecologisch aspect combineren.
Een kleine greep uit inspirerende plekken waar deze samenwerking tot leven komt:
- Klooster Buren (gemeente Het Hogeland) – Een voormalig klooster dat is omgevormd tot een gemeenschapshuis, waarin ook een verzorgingshuis een plek heeft gevonden, midden in de lokale samenleving.
- Woldwijk (Ten Boer, gemeente Groningen) – Een wijk waarin bewoners samen wonen, werken en leven, met oog voor duurzaamheid en sociale verbondenheid.
- Ecodorp Land van Aine (gemeente Westerwolde) – Een gemeenschap die bouwt aan een regeneratieve manier van samenleven, met steun van de lokale overheid.
- Ruigoord (Amsterdam) – Een vrijplaats voor kunst en cultuur, gedragen door bewoners en beschermd dankzij een bijzondere samenwerking met de gemeente.
- Earth Awareness Centrum / Ecodorp Teuge – Een centrum voor bewust leven en ecologische innovatie, ontstaan uit burgerinitiatief en ondersteund door gemeente en netwerkpartners.
- Aardenhuizen Olst (bij Deventer) – Een collectief van bewoners die samen hun duurzame woningen hebben gebouwd en een inclusieve leefgemeenschap vormen.
Deze voorbeelden laten zien: als overheid en burgers elkaar écht serieus nemen als partners, ontstaat er ruimte voor duurzame en betekenisvolle verandering.
Bouwstenen voor succesvolle samenwerking tussen overheid, markt en gemeenschap
In een tijd waarin de samenwerking tussen overheid, marktpartijen en gemeenschappen steeds crucialer wordt, blijkt één factor doorslaggevend: het eigenaarschap moet bij de gemeenschap liggen. Dat vraagt om nieuwe vormen van denken en organiseren, waarin relaties leidend zijn – niet rendement. Vanuit verschillende praktijkvoorbeelden tekenen zich vier bouwstenen af voor duurzame en rechtvaardige samenwerking:
- Gemeenschapseigendom zonder schulden
Voorkom financiering via externe leningen. Wanneer grond, gebouwen en voorzieningen schuldenvrij in gemeenschapsbezit zijn, ontstaat echte autonomie. Het initiatief in Kloosterburen – ook wel ‘het wonder van Kloosterburen’ genoemd – laat zien hoe een gemeenschap zelfredzaam wordt door eigenaarschap en onderlinge verbondenheid. - Nieuwe bestemmingen, nieuwe regels
In samenwerking met het Land van Aine heeft de gemeente Westerwolde een nieuwe woonbestemming voor ecodorpen ontwikkeld. Daarmee ontstaat beleidsruimte om samen met bewoners alternatieve regels af te spreken, passend bij de waarden en praktijken van de gemeenschap. - Zichtbaar maken van waardecreatie
Meet en erken de sociale en ecologische bijdragen die bewoners en initiatieven leveren. Wanneer de meerwaarde voor het dorp of de buurt zichtbaar wordt, ontstaat erkenning en motivatie om samen verder te bouwen aan een leefbare toekomst. - Kunst en cultuur als motor voor vernieuwing
Vernieuwing begint bij verbeelding. Door kunstenaars en culturele initiatieven actief te betrekken, wordt ruimte gemaakt voor nieuwe manieren van denken, voelen en handelen. Zo wordt transitie niet alleen praktisch, maar ook geestelijk gedragen.
De rode draad in al deze bouwstenen? Denk niet langer in termen van “de kosten gaan voor de baten uit”, maar in “relaties gaan voor de baten uit”. Dan ontstaat een economie waarin je niet failliet kunt gaan – omdat het draait om dienen in plaats van verdienen. We verschuiven van een verdienmodel naar een dienmodel.
Kansen voor Nij Begun
Wanneer de ereschuld van Nij Begun wordt aangewend voor investeringen in en schenkingen aan betekenisvolle projecten, leidt dit vrijwel direct tot een stijging van de aandeelhouderswaarde van betrokken bedrijven en tot een waardevermeerdering van vastgoed en grond.
Hoe waardevol zou het zijn als een aanzienlijk deel van deze middelen wordt ingezet voor het aflossen van schulden op grond en vastgoed — met als belangrijke voorwaarde dat deze ten dienste staan van de gemeenschap.
Ook investeringen in bedrijven met een steward-owned structuur — waarin aandeelhouders geen stem hebben in het beleid — dragen bij aan het lokaal verankeren van kapitaal.
Op deze wijze biedt Nij Begun een toekomstperspectief voor de Groningse gemeenschap, met impact die doorwerkt tot ver in de volgende generaties.
